Norm Enerji - Gönüllü Karbon Piyasaları ve Türkiye

Gönüllü Karbon Piyasaları

Gönüllü Karbon Piyasaları; hükümetlerin iklim değişikliği ile mücadele hedefleri ve politikalarından bağımsız olarak geliştirilmiş, iş dünyasından, yerel yönetimler, STK ve bireylere kadar ilgili her kesimin karbon denkleştirme amacı ile katılım sağlayabileceği niteliğe sahip piyasalardır.

İklim değişikliği ve etkileri konusunda artan kamuoyu bilinci ve karbon denkleştirmenin güvenilir bir önlem stratejisi olduğu gerçeğinin kabul görmesi bu piyasaların son yıllarda hızla gelişmesini sağlamıştır. Bu piyasada ticareti yapılan emisyon kredilerine Voluntary Emission Reduction Units - VER adı verilmektedir. Faaliyetleri çerçevesinde oluşturdukları (atmosfere salımını gerçekleştirdikleri) sera gazlarını dengelemek isteyen firmalar emisyon miktarlarını hesaplarlar (karbon ayak izlerini ölçerek) bu emisyonlarını azaltmak ve dengelemek için emisyon azaltımı sağlayan projelerin üretmiş oldukları karbon kredilerini sosyal sorumluluk prensibi çerçevesinde satın almaktadırlar.

Gönüllü Karbon Piyasaları ve Türkiye

Gönüllü Karbon Piyasalarının, Türkiye’nin 2012 sonrası iklim rejimi için teknik alt yapının güçlenmesine katkı sağlayacağı ve yatırımcılara, daha verimli enerji kullanan temiz teknolojilere yatırım yapmayı daha cazip hale getirebileceği mütalaa edilmektedir. Ayrıca, işletmelerde enerji ve hammadde tasarrufunu sağlayarak rekabet ve verimliliği güçlendirebileceği özellikle yenilenebilir enerji, enerji verimliliği, atık yönetimi gibi konularda kurumsal sosyal sorumluluk projelerinin daha da artacağı düşünülmektedir.

Ülkemizde, Gönüllü Karbon Piyasasında birçok proje geliştirilmiştir. Projeler; başta rüzgar ve hidro olmak üzere yenilenebilir enerji ve atıktan enerji üretimi alanında geliştirilmektedir. Türkiye bu pazarda en hızlı büyüyen ülkelerden birisidir.

Bağımsız Denetleyici Kuruluşlar

Bağımsız Kuruluşlar

DOE

Yetkilendirilmiş Bağımsız Denetçi (DOE) potansiyel bir projenin TKM’nin uygunluk koşullarının tümünü yerine getirip getirmediğini (onaylama) ve projenin sera gazı emisyon azaltımı sağlayıp sağlamadığını (doğrulama ve sertifikasyon) değerlendiren bağimsız denetçilerdir. TKM Yürütme Kurulu tarafından akredite edilir ve COP/MOP tarafından uzmanlıkları doğrultusunda bu görevleri icra etmek üzere atanırlar.

Yetkilendirilmiş Bağımsız Denetçilerin iki temel görevi vardır:

Önerilen TKM proje faaliyetlerini onaylar ve bir gözden geçirme talebi olmadığı takdirde 8 hafta içerisinde geçerli sayılacak bu projelerin kaydını talep eder.

Kayıt edilmiş TKM proje faaliyetinden kaynaklanan emisyon azaltımını doğrular ve bu çerçevede Yürütme Kurulu’ndan Sertifikalandırılmış Emisyon Azaltım (CER) birimlerinin düzenlenmesini talep eder. Bu birimlerin teslimi 15 gün içerisinde bir gözden geçirme talebi olmadığı sürece nihai halini alır.

AIEs

Yetkilendirilmiş Bağımsız Kuruluşlar (AIEs) potansiyel bir projenin JI’nın (Ortak uygulama) tüm uygunluk koşullarını yerine getirip getirmediğini (belirleme) ve projenin seragazı emisyon azaltımı sağlayıp sağlamadığını (doğrulama) değerlendiren bağımsız denetçilerdir. Ortak Uygulama Danışma Komitesi (JISC) tarafından uzmanlıkları doğrultusunda bu görevleri icra etmek üzere akredite edilirler.

Yetkilendirilmiş Bağımsız Denetçi sadece akredite oldukları sektörde belirleme ve doğrulama yapma iznine sahiplerdir.

Temiz kalkınma mekanizması altındaki Yetkilendirilmiş Bağımsız Denetçiler Madde 6 uyarınca Ortak Uygulama Danışma Komitesi (JISC) akreditasyon prosedürlerini onaylayana kadar geçici olarak Yetkilendirilmiş Bağımsız Denetçi görevini yürütebilirler.

Metodolojiler

Metodolojiler Paneli (Meth Panel) Yürütme Kuruluna referans değer ve izleme metodolojileriyle ilgili farklı konularda tavsiye verir. Metodoloji Panel’in görevleri şunları içerir: Yeni referans değer ve izleme metodolojileriyle ilgili tavsiye verilmesi; Literatür taraması yapılması için uzmanların seçilmesi; Metodolojilerin uygulanabilirliklerinin genişletilebilmesi için seçenekler hakkında tavsiye verilmesi Proje katılımcılarının uygun metodolojileri seçebilmelerine yardımcı olmak üzere araçlar yaratılması; ve Proje tasarım belgesinin referans değer ve izlemeye ilişkin bölümlerinin gözden geçirilmesi.

(CDM-EB) : Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi Temiz Kalkınma Mekanizması Yürütme Kurulu

Karbon Salımı Azaltımı Alım-Satım Sözleşmeleri (ERPA)

ER nedir?

“Karbon Salımı Azaltımları” veya “ER”lar, UNFCCC ve/veya Kyoto Protokolü kapsamında tanımlanmış birtakım kurallar ve standartlarla uyumlu olarak bu standartları karşılamak amacıyla bağımsız üçüncü bir kişi veya düzenleyici kurum tarafından onaylanan ve Projenin amacı dâhilinde gerçekleştirilen sera gazı salımlarının azaltılmasıdır.

Karbon Salımı Azaltımı Alım-Satım Sözleşmesi (ERPA) nedir?

Karbon Alım-Satım Sözleşmesi karbon salımı haklarının (ER) alıcısı ile satıcısı arasında yapılan bir sözleşmedir.

ERPA, Karbon Salımı haklarının alınması, satılması, iktisabı ve devri hususlarını düzenleyen yazılı bir hukuki çerçeve sağlar.

Hukuki Bağlam

Yeni ve özgün bir hukuk dalı olarak, ERPA’ları regüle eden hukuki yapı, salım ticareti gibi ekonomi mekanizmaları yoluyla iklim değişikliğinin izlenmesi ve azaltılmasını konu alır.

Bu yeni hukuk dalı özgün ve multidisiplinerdir. Devletler umumi hukuku, ticaret hukuku, finans hukuku, enerji ve çevre hukuku, proje hukuku, vergi hukuku, şirketler hukuku ve kıymetli evrak hukukundaki kuralları bünyesinde toplar.

İyi Bir ERPA

İyi bir ERPA burada sayılan özellikleri taşımalıdır: ulusal hukuk ile uluslararası hukuk ve özel hukuk ile kamu hukuku arasındaki kopuklukları giderme, taraflar arasında sözleşmenin bağlayıcı olması, iç hukuktaki şartlar ile uyumluluk, yeterli düzeyde esnek hükümler ve sürekli devinen uluslararası hukuki altyapı ile uyumlu olması.

Karbon Salım Azaltım Sözleşmelerinin (ERPA) Amacı ve Ana Unsurları

ERPA’ların amacı dört unsurdan oluşmaktadır: taraflar arasındaki anlaşmanın yazıya dökülerek bir sözleşme yaratılması, sorumlulukların belirlenmesi, hakların tespit edilmesi ve risk yönetimi.

ERPA’nın tarafları alıcı ve satıcıdır. Alıcı, Proje bünyesinden salım azaltımlarını alır ve azaltımı sağlaması karşılığında ödeme yapar. Bundan sonra, başlangıçta ve periyodik onaylama, doğrulama ve belgelendirme (DOE) işlemlerinin düzenlenmesi gerçekleştirilir.

Son olarak, salım azaltımları devredilir.

Taraflar, tanımlar, satım ve alıma ilişkin maddeler, teslim, sözleşme konusu ER’ların geçerliliğini kanıtlayan belgeler veya diğer kanıtlar, temel değerlendirmeye ilişkin maddeler, risk yönetimine ilişkin maddeler, sözleşme bedeli ve ödeme şartları, beyan ve taahhütler, sorumluluk ve tazminatlar, temerrüt, fesih ve yasal çözüm yolları, ilerleme raporları ve denetçi hakları, gizlilik hükmü, tahkim ve uyuşmazlıkların çözümüne ilişkin hüküm, vergi, resim ve ücretler, mücbir sebep ve üçüncü kişilere ilişkin maddeler ve diğer konulara ilişkin maddeler, Karbon Salım Azaltım Sözleşmelerinde bulunması gereken maddelerdir.

ERPA’lar dört tip sözleşme şeklinde düzenlenebilir: Vadeli sözleşme, Anında teslim sözleşmesi, Opsiyon sözleşmesi veya Karma sözleşme.

Oluşabilecek Yasal Dinamikler

Lisans ticareti, vergilendirme, kurumsal güvenlikler, iç hukuka ilişkin olan ve emisyon ticareti ile yakın ilişkide olup gelecekte çok tartışılacak konulardır. Büyük bir olasılıkla, bu yeni hukuk dalı gelişirken Türk enerji ve çevre mevzuatında sık sık değişiklikler yapılacaktır.

CDM-Yürütme Kurulu

TKM (Temiz Kalkınma Mekanizması) Yürütme Kurulu, Kyoto Protokolü altındaki TKM’nin yürütülmesini sağlamaktadır. Bu yapı, yürütücü birimlerin akredite edilmesi de dahil olmak üzere, TKM’nin günlük işleyişi ile ilgili çeşitli görevler üstlenmektedir. Bu kurul, her beş Birleşmiş Milletler bölgesel grubundan birer tane, gelişmekte olan küçük ada devletlerinden bir tane ve Ek-1 ile Ek-1 dışı ülkelerden ikişer tane olmak üzere toplam 10 üyeden oluşur. Sadece Kyoto Protokolü’ne taraf olmuş ülkelerin temsilcileri bu kurulda hizmet verebilirler.

TKM Yürütme Kurulu’nun Çalışma Esasları

TKM yöntem ve prosedürleri hakkındaki ek, Yürütme Kurulu’nun çalışma esaslarını içermektedir (Karar 3/CMP.1 Bölüm C’nin ilgili kısımları). İlk oturumunda, CMP.1 Marakeş Uzlaşısı ve COP tarafından 2001’de TKM’nin hızlı başlangıcından bu yana tavsiye edilmiş, “Yürütme Kurulu’nun çalışma esaslarını da içeren tüm taslak kararları kabul etmiştir.

Kararlar ve Belgeler

Temiz Kalkınma Mekanizması Yürütme Kurulu’nun (TKM YK) kararları doğası itibariyle hiyerarşiktir ve TKM YK’sının raporlarında ve raporlarının eklerinde yayınlanır. Karar alma ve karar uygulama görevleri dikkate alınarak, TKM YK’nin kararları üç ana başlığa bölünebilir:

1.Düzenleyici birimin işlemesine ilişkin yürütme içerikli kararlar,

2.Proje faaliyet döngüsü süresince TKM’nin yöntem ve prosedürlerinin uygulanmasının denetlenmesine ilişkin düzenleyici içerikli kararlar,

3.Yöntem ve prosedürlerin proje katılımcıları ve/veya denetleyici kuruluşlar tarafından izlenmesine ilişkin kararlar.

Ortak Uygulama Yürütme Kurulu

JISC

Ortak Uygulama Danışma Komitesi (JISC), CMP’nin verdiği yetki ile CMP’nin kılavuzluğunda, diğer görevlerine ek olarak, Ortak Uygulama (JI) projelerinden elde edilen emisyon azaltımı birimlerinin doğrulanması işlemini JISC kapsamındaki doğrulama prosedürünü takip ederek denetler. Komite üçü geçis sürecindeki ülkelerden, üçü Ek-1 dışı ülkelerden ve biri de küçük ve gelişmekte olan ada devletlerinden olmak üzere toplam 10 üyeden oluşur.

JISC’in usül kuralları;

JISC için usül kuralları ilk olarak CMP’in ilk toplantısında oluşturulmuştur ve taslak kurallar CMB’nin talebi üzerine JISC tarafından ilk toplantıda detaylandırılırmıştır (JISC 1, Ek 1). JISC’in taslak usül kuralları CMP’nin ikinci toplantısında kabul edilene kadar geçici olarak uygulanmıştır (2/CMP.2, paragraf 1).

JISC’in rolü (www.jirulebook.org)

JISC’in görevleri şunları içerir:

-Yetkilendirilmiş Bağımsız kuruluşların akreditasyonu ve akreditasyon için standard ve prosedürlerin düzenli aralıklarla gözden geçirilmesi;

-Düzenli aralıklarla izleme ve referans değer belirmeye dönük kılavuzve ve kriterlerin gözden geçirilmesi ve ihtiyaç halinde yenilenmesi;

-Ortak Uygulama (JI) projeleri için proje tasarım belgeleri geliştirilmesi;

-Gerekli görüldüğü takdirde belirleme ve doğrulamanın gözden geçirilmesi;

-Gerek duyulabilecek her hangi ek usül kurallının geliştirilmesi; ve CMP’ye faaliyetler hakkında rapor verilmesi.

JISC’in tüm görevlerinin tam listesi 9/CMP.1 nolu kararın ekinde paragraf 3’dedir.

CITL&ITL

CITL

AB Emisyon Ticareti Sistemi (ETS) Kayıt Düzenlemesi 2216/2004/EC kapsamında, her üye ülke Topluluk Bağımsız İşlem Kayıtları (CITL) ve diğer ulusal sistemler ile bağlantılı ulusal bir kayıt sistemi oluşturur. Her ulusal kayıt sistemi Avrupa’daki tüm sistemlerin tek bir şemsiye altında güvenli, uyumlu ve düzgün entegrasyonunu sağlayan bu omurgaya bağlanır. CITL ile birlikte tüm kayıt sistemlerinin toplamı Kayıtlar Sistemi olarak işlemektedir. Etkilenen her kuruluşun emisyon tahsisleri kayıt sistemindeki hesaplarına aktarılır.

AB emisyon ticareti

Kyoto birimlerini kullanan ulusal veya bölgesel emisyon ticareti sistemleri de uzlaşmalarını bu kayıt sistemleri üzerinden gerçekleştirirler. Örneğin Avrupa Birliği emisyon ticaret sistemi ikinci fazı altında, AB emisyon tahsisleri bahsi geçen sistem altında ticareti yapılabilecek şekilde düzenlenmiş belirli Kyoto birimleridir. Bu nedenle AB emisyon tahsis işlemleri otomatik olarak Kyoto Protokolü altindaki işlemler olarak kayıt altına girer.

AB emisyon ticareti mevzuatı, Kyoto Protokolünde kabul edilen kuralların üzerine ve ötesine kurallar koyduğu için, bir ek işlem kayıt sistemi de Avrupa Komisyonu tarafından uygulanmaktadır. Topluluk Bağımsız İşlem Kaydı (CITL) sistemi AB Emisyon Ticaret Sisteminin 2005’teki başlangıcından beri yürürlüktedir ve şu an itibariyle AB kayıtları bu sistemler ile birlikle çalışmaktadır.

2008’deki Kyoto taahhüt döneminin başlangıcı için, AB kayıt sistemleri bağlantılarını CITL’den ITL’e çevirdiler. ITL (Uluslararası İslem Kayıt Sistemi) AB ve AB-dışı kayıt sistemleri tarafından önerilen işlemler üzerinde “Kyoto kontrolü” yapmaktadır. AB kayıt sistemlerini ilgilendiren işlemlerde, ITL bu işlemi CITL’e iletecek ve böylelikle CITL AB Emisyon Ticaret sistemi kapsamında tanımlanan ilave denetlemeler de yapılabilecektir.

ITL

Kyoto Protokolü kapsamında belirlenen kurallara uyumlu olmalarını sağlamak için, kayıt sistemleri tarafından önerilen işlemleri doğrular. Her kayıt sistemi işlem önerisini, ITL’e gönderir. Her öneriyi inceleyen ITL, onay veya red ile birlikte öneriyi kayıt sistemine geri gönderir. Onay alındıktan sonra, kayıt sistemleri alış-satış işlemini tamamlayabilir. Bir işlem reddedildiği takdirde, ITL, hangi kontrolün başarısız sonuçlandığına ilişkin bir kod gönderir ve kayıt sistemi böylelikle alış-satış işlemini sonlandırır.

Veri Değişim Standardları alış-satış işlemleri yürütülürken sistemlerin işlevlerini koordine eder. Bu standardlar ITL ile kayıt sistemleri arasındaki iletişimin teknik gerekliliklerini belirlerler. Aynı zamanda ITL tarafından yürütülen kontrollerin, tahsis edilmiş miktarların muhasebeleştirilmesi ve Kyoto mekanizmalarından yararlanılmasına dair Taraflarca kabul edilmiş kuralları somutlaştırarak, içeriğini belirlerler.

Her kayıt sistemi İnternet üzerindeki güvenli iletişim kanalları aracılığıyla ITL’e bağlanmak durumundadır.

ITL aşağıdaki otomatik kontrolleri yapmakla yükümlüdür: (www.cdmrulebook.org)

Tüm işlemlerde: geri çekilen veya iptal edilen birimler; birden fazla kayıt sisteminde mevcut olan birimler; üzerinde uyuşmazlık bulunan ve çözülememiş olan birimler, uygunsuz biçimde taşınan birimler; karar 16/CMP.1’de belirtilen limitleri ihlal edecek şekilde olanlar dahil olmak üzere uygunsuz biçimde verilen birimler ve alış-satış işlemlerine katılması onaylanan tüzel kişilerin yetkilendirilmesi.

Kayıt sistemleri arasındaki transferlerde: Mekanizmalara katılarak alış-satış işlemi yürüten tarafların uygunluğu, transferi gerçekleştiren tarafın taahhüt dönemi rezervinin ihlal edilmesi.

Madde 12 kapsamında arazi kullanımı, arazi kullanım değişimi ve ormancılık projelerinden elde edilmiş Sertifikalandırılmış Emisyon Azaltım (CER) birimleri durumunda : 16/CMP.1 kararında belirtilen limitlerin ihlal edilmesi.

Sertifikalandırılmış Emisyon Azaltım (CER) birimlerinin piyasadan çekilmesi durumunda: Madde 3, paragraf 1 (5/CMP.1, Ek, paragraf 42) kapsamındaki taahhütüne uygunluğa katkıda bulunmak için CER’leri kullanan tarafların uygunluğu.